آشنایی با گرافیک مطبوعاتی

صفحه آرایی Layout چیست؟ صفحه آرایی شاخه ای از ارتباطات تصویری است که موضوع آن ایجاد روابط مناسب، زیبا شناسانه و هدفدار در صفحه است ما بین عناصر نوشتاری تصویری و فضاهای خالی در چهارچوبی معین و از پیش طراحی شده. واژه فرانسوی Misenpage و لغت انگلیسی Layout هم به همین معنی است، به زبان ساده تر چیدن عناصر مختلف موجود در یک صفحه، عکس، طرح، مطلب، تیتر، سو تیتر، جاهای خالی و... به صورت چشم نواز و با یک هدف خاص و پیش بینی شده. فکرهای قبلی و مشخص و مهم تر از آن ثبات در آنها در موفقیت صفحه آرایی و نگه داشتن مخاطبین تاثیر ویژه ای دارد. اگر قرار به تغییر مکرر در قطع نشریه، تعداد ستون ها و پهنای آنها، قلم متن و حتی محل قرار گرفتن لوگو به خاطر نداشتن برنامه ای از پیش تعیین شده باشد مخاطبین زیادی آن را همراهی نخواهند کرد. برنامه ریزی برای انجام صفحه آرایی باید با توجه به هدف نشریه، زمینه انتشار و مخاطبان آن صورت گیرد. مسلماً صفحه آرایی یک نشریه علمی و تخصصی با هدف اصلی آموزش با نشریه دیگری با موضوع طنز که هدف عمده آن سرگرمی است، تفاوت خواهد داشت. این تفاوت در همه موارد است، از شکل لوگو و نوع و اندازه قلم گرفته تا تعداد و نرم افزار ستون ها. حرفه ای ترها بعد از تصمیم گیری در مورد همه این ها یک طرح کلی رسم می کنند به اسم ماکت صفحه یا پایه کار یا گرید، درست مثل یک نقشه ساختمانی و به این ترتیب است که کل نشریه سر و شکل مشخصی پیدا می کند و آن را از بقیه جدا می کند. در صفحه آرایی کامپیوتری گرید، روی صفحه مانیتور تعریف می شود که مطالب در آن چیده می شوند. 

قطع نشریه: قطع ثابت نشریه باعث شکل گیری هویتی ثابت در ذهن مخاطب می شود، تغییر این قطع هیچ گاه به معنای تنوع و جلوگیری از یکنواختی نخواهد بود. انتخاب این قطع هم باید با محتوای مطالب هماهنگی داشته باشد مثلاً به نشریه ای صرفاً خبری قطع A₃ که به اندازه روزنامه های سراسری نزدیک تر است، مناسب تر است، و یا قطع A₄ برای نشریه ای تخصصی مناسب تر است، اما قطعاً هیچ قانون خاصی وجود ندارد. قطع یک مجله دانش آموزی خیلی وقت ها تابع نوعی کاغذ است که در اختیارش می گذارند یا دستگاهی که مجله را تکثیر می کند که این یکی از توان سردبیر خارج است.

حاشیه سفید لبه ها: بعد از مشخص کردن قطع و اندازه صفحات، باید حاشیه سفید لبه ها را مشخص کرد تا مقیاسی برای چیدن مطالب وجود داشته باشد و بشود بر مبنای آن تعداد ستون ها و اندازه آنها، فاصله بین ستون ها، فاصله سطرها و.... را مشخص کرد. فضای سفید، نشانه تنفس و حیات متن است، هر صفحه به تناسب حجم مطالب نیاز به فضای سفید خاصی دارد که استفاده از آن در کنار سیاهی متن ایجاد کنتراست(تضاد) کرده و حروف را برجسته تر نشان می دهد. حاشیه سفید طرف عطف یک صفحه به دلیل قرار گرفتن فضای سفید دو صفحه روبرو در کنار هم باید از قسمت های دیگر کمتر در نظر گرفته شود.

ستون بندی: ستون بندی مناسب مانع خستگی چشم می شود. تک ستونی بودن صفحه آرایی جدا از خسته کردن مخاطب و رها کردن آن، به علت تمرکز ذهن روی دنبال کردن خطوط طولانی و گم نکردن سطر بعد باعث انحراف ذهن از درک مفهوم خواهد شد. مهم ترین عامل در تعیین طول و تعداد ستون ها، راحتی و سهولت مطالعه متن است که با توجه به قلم متن و طول مطلب انتخاب می شود. بهتر است طول ستون کمتر از 7 کلمه به جز صفحات ویژه مثل صفحه خبر که طول ستون ها تا 5 کلمه هم مجاز است و بیش از 14 کلمه و 9 سانتیمتر نباشد. اندازه و تعداد ستون ها در صفحات گوناگون شماره های مختلف یک نشریه باید ثابت بماند و حداکثر از چند نوع ستون مناسب استفاده شود. برای نشریات دانش آموزی که غالباً در قطع A₄ منتشر می شوند، عموماً 3 نوع ستون می تواند به کار برد:

ستون پهن: طول ستون های پهن را می توان بین 7-8 سانتیمتر در نظر گرفت و در اندازه A₄ از دو ستون پهن با فاصله 1-7/0 سانتیمتر می توان استفاده کرد.

ستون متوسط، طول این نوع ستون را می توان بین 5-6 سانتیمتر در نظر گرفت و در اندازه A₄ از سه ستون متوسط با فاصله 4-6 میلی متر می توان استفاده کرد.

ستون های نازک: طول ستونهای نازک 3/5-4 سانتیمتر است که در اندازه A₄ از چهار ستون نازک با فاصله 4-5 میلی متر می توان استفاده کرد.

هر نوع از این ستون بندی ها تاثیر بصری ویژه ای دارند، به طور مثال یک صفحه چهار ستونی از نظر بصری شلوغ تر و متنوع تر از یک صفحه دو ستونی است که آرام تر و سنگین تر به نظر می رسد وبرای القای حسن شلوغی وآشفتگی استفاده از این نوع ستون هنری مناسب تر است. حجم مطلب هم از عوامل دیگر تعیین کننده نوع ستون بندی است مثلاً استفاده از دو ستون برای اخبار کوتاه به دلیل نزدیک هم قرار گرفتن تیترهای مطالب که به صورت لکه های سیاه به نظر می رسند، ترکیب ناموزونی است، اما برای مقالات طولانی، مصاحبه ها و گزارش ها مناسب به نظر می رسد.

فاصله بین ستون ها: استفاده از فضای سفید به جای خط برای جلوگیری از تداخل ستون ها به دلیل ایجاد تضاد بین سیاه و سفید آرامشی را برای خواندن مطلبی طولانی در بر خواهد داشت. اما فاصله این ستون ها نباید تا اندازه به نظر رسیدن لکه سفید زیاد شود.

فاصله سطرها: بهترین راه برای به دست آوردن فاصله سطرها که بستگی زیادی به انتخاب قلم متن دارد، امتحان کردن و گرفتن نسخه های چاپ(پرینت) مختلف است. فاصله زیاد سطور باعث ایجاد حس از هم گسیختگی در متن می شود.

قلم متن: قلم متن از عناصری است که ثابت ماندن آن در صفحات مختلف ضروری است و تغییر مکرر قلم بدون منطق مشخص، باعث ترکیبی ناموزون و القاء آشفتگی خواهد شد. تغییر قلم بهتر است نهایتاً به دو یا سه صورت محدود و آن هم برای صفحات خاصی مثل شعر انجام شود. حروف چاپی(قلم ها) به طورکلی دارای چند مشخصه است که با تغییر آنها در برنامه های صفحه آرایی مختلف می توان به قلم دلخواه رسید. ذیلاً مشخصه های مهم انواع قلم بیان گردیده است:

نوع قلم Font: در برنامه های مختلف انواع مختلفی از قلم با نام های خاص وجود دارد مانند: لوتوس، زر، نازنین، و... در برنامه ورد یا زرنگار انتخاب نوع قلم به سبک و سیاق و حس کلی حاکم بر نشریه منوط است.

سیاق قلم Style: قلم ها از نظر قطر و ضخامت به انواع سیاه و نازک تقسیم می شوند. در قلم سیاه حروف توپر و برجسته تر از قلم نازک همان نوع است. حروف نازک و سیاه هم ارتفاع و تقریباً یک مساحت را اشغال می کنند، اما در اطراف حروف سیاه فضای آزاد کمتر و وزن حروف افزایش زیادی دارد. این حروف به دلیل سنگین تر بودن از نظر بصری و خسته کردن چشم، فقط در قسمت های خاصی مانند مقدمه، تیتر، میان تیتر، سو تیتر، سئوالات مصاحبه ها و... استفاده می شود.

اندازه قلم Point: اندازه حروف با واحدی به نام پوینت Point که کوچکترین واحد اندازه گیری چاپی است سنجیده می شود.

انتخاب پوینت قلم باید مطالعه متن را تسهیل کند و به ترکیب موزونی درصفحه برسد. اما معمولاً پوینت مناسب برای نشریات دانش آموزی بین 8 تا 18 است. نکته دیگر در مورد انتخاب قلم آن است که اگر چه نوع قلم متن نشریه باید حتی الامکان ثابت باشد، اما اندازه قلم را در مواردی خاص می توان تغییر داد، به طور مثال در مورد جدول های معرفی برنامه ها و فعالیت ها که حجم بیشتری می گیرند.