اضطراب کنکور

 

می دانید که چطور باید با اضطراب ناشی از این آزمون مقابله کنید؟

شاید خیلی از ما تجربه اش را داشته باشیم؛ همین که دفترچه اول را می آورند، توی آن گیجی و ویجی اولین کنکور سؤال های اولین درس را مرور کرده و یک حساب سرانگشتی می کنیم ببینیم چقدرش را بلد نیستیم... همه اینها در چند ثانیه برزخی طول می کشد. ممکن است بعدش جهنم اضطراب باشد یا بهشت آرامش؛ حسی که شکست یا موفقیت ما را حتی بیشتر از دانسته هایمان تضمین می کند. اصلاً علت اینکه بعضی ها با وجود معدل های خیلی تاپ نمی توانند در کنکور موفق باشند همین است که راه مقابله با اضطراب امتحان را نمی دانند. «اضطراب امتحان» یکی از شایعترین مشکلات تحصیلی در دانش آموزها و دانشجوهای مملکت ماست. این اضطراب به بدترین شکل خودش را در امتحانی نشان می دهد که از همان اول ابتدایی در نظرمان از آن «غول امتحان ها» را ساخته اند: کنکور سراسری. حالا داریم به این غول پیش ساخته! نزدیک می شویم، کسانی که مستعد اضطراب امتحان هستند، دارند روزهای جهنمی خودشان را تجربه می کنند. البته همان طور که در خود مطلب هم خواهید خواند، همه دلشوره های قبل از کنکور را هم نمی توان در دسته اضطراب امتحان قرار داد. اضطراب در حد معقولش چیز چندان بدی نیست. به هر حال این مطالب را گذاشته ایم برای این اضطراب فراگیر؛ ته و تویش را در آورده و راهکارهای مقابله با آن را ردیف کرده ایم. امیدواریم که کنکوری های عزیز آن قدر وقت و آرامش داشته باشند که این مطلب را هفته آخر پیش از کنکور بخوانند!

اضطراب خوب، اضطراب بد

قبل از اینکه برویم سراغ اصل مطلب، بهتر است بدانید که اضطراب در حد خودش اصلا چیز بدی نیست. روان شناسان می گویند اضطراب کم و اضطراب زیاد باعث می شود که آدمیزاد در حد مطلوب کار نکند. وقتی تکلیفی به آدم واگذار می شود، بهترین حالت انجامش در زمانی است که آدم در حد متوسطی اضطراب داشته باشد. با این حساب اضطراب کنکور هم به 2 دسته خوب و بد تقسیم می شود.

1- اضطراب مؤثر

به اضطراب متوسط یا در حد معقولی که معمولاً همه کنکوری ها قبل از روز آزمون درگیرش می شوند و باعث می شود که فرد بهتر و سریع تر کار کند، اضطراب تسهیل کننده می گویند. نشانه های این اضطراب ممکن است از حالت معمول کمی شدیدتر باشد؛ مثلاً کنکوری به کوچک ترین مزاحمتی اعتراض می کند و به در خواست های اطرافیان توجه نمی کند. به هرحال طرف، کنکور دارد و قرار است دست کم سرنوشت زندگی تحصیلی اش توی چند ساعت معلوم شود. این اضطراب، هم طبیعی است و هم مؤثر.

2- اضطراب مخرب

اضطراب مخرب همان چیزی است که این مطلب درباره آن است؛ کلی ترین فرقش هم با اضطراب موثر، شدت آن است. در اضطراب مخرب، فرد آن قدر درگیر نشانه های اضطراب می شود که فرایند یادگیری اش مختل می شود. نشانه های این اضطراب را به تفصیل در بخش بعدی بخوانید.

نشانه های اضطراب کنکور

اگر بخواهیم نشانه های اضطراب کنکور را بدون توجه به نظریه های روان شناسی و فقط با توجه به زمان آن تقسیم کنیم، بهترین راه این است که آن را به 3 بخش قبل از امتحان، هنگام امتحان و بعد از امتحان تقسیم کنیم.

1- نشانه های قبل از امتحان

کسی که اضطراب امتحان دارد، هنگام درس خواندن این نشانه ها را از خودش نشان می دهد:

1- بدون اطمینان درس می خواند؛ یعنی واقعا نمی داند که چیزی را که خوانده، یاد گرفته است یا نه.

2- هنگام درس خواندن بیشتر به نتیجه امتحان فکر می کند تا به یادگیری. البته یادتان باشد که همه ما هنگام درس خواندن به نتیجه هم فکر می کنیم اما اگر این فکر به نتیجه آن قدر ذهن را بگیرد که کسی نتواند یک درس هضم کند، نشانه اضطراب امتحان اوست.

3- احساس دلشوره و تشویش مداوم؛ یعنی حس خطر بدی که نمی شود فهمید سرچشمه اصلی اش دقیقا کجاست اما وجود دارد.

4- نشانه های روان تنی مثل درد معده و شکم و حالت تهوع. بالاخره این استرس مداوم روی سیستم بدن هم تاثیر می گذارد و به قول شاعر «تن ز جان و جان ز تن مستور نیست».

5- پرخوری یا کم خوری که معمولا دومی بیشتر است.

6- پرخوابی یا کم خوابی یا بدخوابی؛ اولی و دومی که معلوم است اما سومی یعنی اینکه طرف به اندازه می خوابد اما از خوابش احساس رضایت نمی کند.

7- افراط و تفریط در ساعت هایی که برای مطالعه می گذارد.

2- نشانه های هنگام امتحان

نشانه های هنگام امتحان اضطراب کنکور از همه بدتر است. اصلاً این آمبولانس هایی که در حوزه های امتحان برای بخش جسمی می گذارند همین نشانه هایی است که ممکن است کنکوری ها نشان دهند. از لحاظ فکری ممکن است فرد کلاً حواسش از جلسه امتحان پرت شود یا یکدفعه بینایی و شنوایی اش مختل شود اما نشانه فراگیر ترش وقفه ذهنی است؛ یک دفعه آدم هر چیزی که خوانده، از ذهنش می رود و با اینکه می داند جواب سؤال ها را می داند، هیچ چیزی یادش نمی آید. از لحاظ جسمی هم ممکن است به فرد حالت تهوع دست دهد یا آن قدر دستش عرق کند که مداد در آن سر بخورد یا حتی غش کند! بله درست خواندید، اضطراب ممکن است باعث شود که شما غش کنید.

3- نشانه های بعد از امتحان

کسی که اضطراب امتحان دارد، بعد از امتحان هم نشانه های خودش را نشان می دهد. جالب ترین نشانه این است که فرد به دروغ، خودش را نسبت به نتیجه بی تفاوت نشان می دهد؛ غیر از این، احساس گناه هم می کند؛ مثلا از خودش می پرسد چرا بیشتر مطالعه نکردم؟ نسبت به دیگران احساس خشم می کند؛ مثلا می گوید اصلا معلم های ما درست با ما تست کار نمی کردند و دست آخر هم ممکن است نشانه های افسردگی در او بروز کند.

علت های اضطراب کنکور

چرا یک نفر اضطراب امتحان می گیرد اما دیگری نه؟ جواب این سؤال اگر بخواهد به زبان علمی گفته شود. خیلی خیلی پیچیده می شود اما ما برای اینکه جانب علم را نگه داریم، همان طبقه بندی علمی را ساده تر می آوریم:

1- عامل های شخصیتی

بین عامل هایی که باعث می شوند یک نفر اضطراب امتحان بگیرد، بعضی ها به شخصیت آدم بر می گردند؛ یعنی چیزی کلی تر در شخصیت آدم وجود دارد که خودش را به شکل اضطراب امتحان هم نشان می دهد؛ مثلا کسی که عزت نفس پایینی دارد، آن قدر احترام به خود پایینی دارد که توانایی هایش را نادیده می گیرد یا اینکه بعضی ها کلا همه شکست هارا فقط به ناتوایی خودشان نسبت می دهند و به همین خاطر احساس تقصیر فراوانی به خاطر درس نخواندن یا رد شدن در یک امتحان می کنند. بعضی ها هم کمال گرا هستند؛ یعنی همه چیز را تمام و کمال می خواهند. برای آنها نمره خوب در امتحان های مدرسه نمره 20 است و درصد خوب در کنکور 100 درصد. چون که این معیارها خیلی دست بالاست. ترس از نرسیدن به آنها خودش اضطراب آور است. بعضی ها هم کلاانگیزه کمی دارند وچون انگیزه ندارند درس نمی خوانند و چون درس نمی خوانند مضطرب می شوند! بعضی ها هم به قول روان شناس ها« اضطراب فراگیر» دارند. آنها کلا مضطربند، فرقی نمی کند چه در باجه یک بانک، چه در زیر درخت و چه در حوزه امتحان کنکور.

2- عامل های خانوادگی

چون بیشتر کسانی که دارند کنکور سراسری می دهند، هنوز از خانواده مستقل نشده اند رفتار خانواده خیلی روی رفتارهای مربوط به کنکور آنها اثر می گذارد.توجه بیش از حد به وضع درسی کنکوری بدون اینکه بدانند درست توجه کردن یعنی چه و اصلا بچه شان دارد چه جوری درس می خواند (تاکید بر کمیت درس خواندن به جای کیفیت) و انتظارات بیش از حد و نامعقول در حد رفتن عکس بچه روی جلد ویژه نامه پیک سنجش بعضی از رفتارهایی هستند که مستقیما موجب بالا رفتن اضطراب امتحان می شود. غیر از این اصولا بعضی از خانواده ها جوری بچه شان را پرورش می دهند که خواهی نخواهی بچه مضطرب بار بیاید. معمولا خانواده هایی که دیکتاتور مآبانه بچه شان را پرورش می دهند، باید منتظر اضطراب امتحانش هم باشند.

3- عامل های آموزشگاهی

در ایران مخصوصاً درباره کنکور بعضی وقت ها خود سیستم آموزشی اضطراب آفرین است. تاکید بیش از حد بر کنکور، ساختن یک غول از کنکور سراسری، گرفتن کنکورهای آموزشی مشکل تر از کنکور سراسری عوامل قبل از امتحان است. در زمان امتحان هم مراقبان بداخلاق، محدودیت زمانی بیش از حد و وجود عوامل مزاحم فیزیکی مثل سرو صدا یا نور مناسب، مخصوصاً برای کسانی که مستعد اضطراب امتحان هستند عامل خطر است.

منبع: مجله همشهری جوان شماره 216- تهیه کننده: سحر پوراصغر