فعالیت‌های فوق‌برنامه

عناوین معادل:

1- فعالیت‌های تحصیلی پیرامونی

2- فعالیت‌های تحصیلی الحاقی

3- برنامه درسی سوم

توجه: برنامه درسی برنامه‌ای است که بعد از دروس الزامی و انتخابی کلاسی قرار می‌گیرد که معمولاً خارج از کلاس درس جریان دارد.

تعریف فعالیت‌های فوق‌برنامه:

فعالیتی است که به‌منظور حفظ انگیزه و ایجاد چالش در یادگیری در فضای آزاد و مرتبط با موضوعات درسی طراحی می‌شود.

مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و تجربیات دانش آموزان که به خارج از حیطه کلاس درس مربوط می شود و معمولاً غیر رسمی است و به ابتکارمعلم و دانش آموز وابسته است.

پیشینه فعالیت‌های تربیتی:

این فعالیت در گذشته شامل: نقاشی، ورزش، بازی‌های نمایشی، سخنوری، گردش و بازدید، سرود،دعا و مانند اینها بوده است که کم کم با زندگی واقعی پیوند خورده و گسترش یافته است.

ارزش فعالیت‌های تربیتی:

1- با نیازها، استعداد و علایق دانش آموز تناسب دارد.

2- از نظر فلسفی و روان‌شناختی توجیه دارد.

3- تجربیات مستدلی برای زندگی بزرگسالی ارائه می‌دهد.

4- دانش‌آموزان مشارکت در جامع را تجربه می‌کنند.

5- به پیشرفت تحصیلی آنها کمک می‌کند.

6- موجب شاداب‌سازی آنها می‌شود.

7- اعتماد به خود دانش‌آموز را بالا می‌برد.

اصول تدوین فعالیت‌های تربیتی:

1- هم جهت با محتوای برنامه درسی رسمی باشد.

2- با رشد عقلی، عاطفی، جسمی و اجتماعی دانش آموزان همخوانی داشته باشد.

3- انگیزه دانش آموز را تقویت کند.

4- دشواری آنها در سطح متوسط باشد.

5- در انجام فعالیت همیاری باشد.

6- خیلی زمان‌بر باشد.

7- متنوع و انعطاف پذیر باشد.

8- بر جنبه‌های مهارتی و نگرشی، بیشتر تاکید شود.

اهداف برنامه‌های تربیتی:

1- رشد وظایف بزرگسالی:

الف) پذیرش بدن و نقش جنس

ب) رشد اتباطات جدید با همسالان از هر دو جنس

ج) رشد عاطفی مستقل از والدین و سایر بزرگسالان

د) تمایل و دست‌یابی به رفتار مسئولانه اجتماعی

2- ایجاد فرصت‌هایی برای تمرین خود رهبری و تقویت منبع کنترل

الف) برنامه‌ریزی انجام کارها

ب) پیش‌بینی آینده و ارائه راه کارهای مناسب

ج) رشد مهارت‌های خود نظم‌دهی

د) تغییر مثبت در منبع کنترل

3- فراهم شدن فرصت‌هایی برای تمرین زندگی دموکراتیک

الف) کار مشترک برای زندگی آزاد در چارچوب ارزش‌ها

ب) کار مشترک برای هدف مشترک

ج) قبول مسئولت جمعی در فعالیت‌های اجتماعی

د) یادگیری مشارکت و مصالحه

ه) تمرین قبول تصمیمات اکثریت

ط) یادگیری احترام به عقاید درست دیگران

ی) دوری از شتاب‌زدگی و پیش داوری

4- اهداف دیگر:

الف) فراهم کردن فرصت‌هایی برای ابراز وجود

ب) فراهم شدن ارتباطات همگانی

ج) تسهیل در اصلاح و بهبود برنامه‌درسی

د) تامین علایق ویژه

برنامه‌های نمونه برای فعالیت‌های تربیتی:

1- سازماندهی کلاس‌های درس

الف) ایفای نقش معلمی

ب) اداره امور مدرسه توسط دانش‌آموزان

ج) جلسات بحث و گفتگو برای پیشنهادسازی

د) اداره کانون‌های تربیتی و آموزشی توسط دانش آموزان

2- مشارکت در امور حکومتی

الف) آماده شدن برای تمرین خود حکومتی(حکومت بر نفس و خودفرمانی)

ب) ارتقاء زندگی دموکراتیک

ج) رشد رفتار خود هدایت شده و متکی به خود

د) ایجاد فرصت‌هایی برای طراحی فعالیت‌های برنامه‌ای

3- انجمن‌های مدرسه‌ای

الف) گروه سرود

ب) جشن‌های مدرسه‌ای

ج) گروه‌های تشریفات

د) آگاهی‌ها واعلانات

ه) جشن فارغ‌التحصیلی

4- برنامه‌های ورزشی

الف) عضویت در تیم‌های ورزشی(فوتبال، بسکتبال، تنیس، والیبال و سایر رشته‌های ورزشی)

ب) فعالیت‌های کمکی(فروش بلیط مسابقات، سرپرستی تیم، بدن‌سازی، زیباسازی محیط ورزشی و دکورسازی)

5- فعالیت‌های موسیقی

الف) آموزش اطلاعات پایه برای افراد مبتدی

ب) آموزش تخصصی برای افراد ماهر

ج) استفاده از دانش‌آموزان خارج از مدرسه برای آموزش و اجرای موسیقی

6- فعالیت‌های کلامی(سخنوری)

الف) قرائت

ب) خطابه

ج) بحث و مذاکره

د) بحث‌های پانلی

ه) سخنرانی

و) میزگرد

7- فعالیت‌های فرهنگی

الف) انتشار روزنامه

ب) تدوین خبرنامه‌ها

ج) تدوین سالنامه‌ها

د) هندبوک‌ها

ه) تدوین وبلاگ و سایت

8- فعالیت‌های جمعی و فردی

الف) انواع سرگرمی‌های اجتماعی

ب) نوارخانه و نمایش فیلم

ج) فروشندگی

د) امورکتابخانه‌ای

9- انجمن‌های تشریفاتی

10- فعالیت‌های اجتماعی

الف) آواز خوانی

ب) تعزیه و مداحی

ج) بازی‌های محلی

د) اجرای نمایش‌های محلی

11- فعالیت‌های تخصصی

الف) سازمان‌خانه‌داران آینده

ب) سازمان کشاورزان آینده

ج) سازمان تاجران آینده

د) سازمان معلمان آینده

معیارهای گزینش فعالیت‌های تربیتی:

1- با اهداف دوره و پایه‌های تحصیلی همخوانی داشته باشد.

2- براساس علایق دانش آموزان باشد.

3- معلم با کیفیت و علاقمند برای راهنمایی وجود داشته باشد.

4- زمان کافی، تسهیلات و مکان مناسب موجود باشد.

5- مورد قبول جامعه باشد.

6- مورد حمایت فرهنگی و قوانین محلی و ملی باشد.

7- با ایدئولوژی و اعتقادات جامعه در تعارض نباشد.

8- برای دانش آموز پرهزینه نباشد.

9- برای همه آزاد باشد.

محورهای چهارگانه طراحی فعالیت تربیتی از طرف یونسکو:

1- یاد گرفتن برای دانستن

2- یاد گرفتن برای انجام دادن

3- یاد گرفتن برای باهم زیستن

4- فرایند برنامه‌ریزی فعالیت‌های تربیتی

نیازسنجی فعالیت‌های مناسب:

1- تهیه و تدوین طرح فعالیت‌های تربیتی

2- اجرای برنامه‌های تربیتی

3- ارزشیابی فعالیت‌های تربیتی

4- مراحل طراحی فعالیت‌های تربیتی 

تعیین اهداف:

1- تصمیم‌گیری درباره مواد و محتوای مورد نیاز

2- تصمیم‌گیری درباره روش‌های اجرای فعالیت‌ها

3- پیش‌بینی شرایط و امکانات اجرایی

4- پیش‌بینی روش‌های ارزشیابی فعالیت‌ها

مراحل تدوین فعالیت‌های فوق‌برنامه:

1- تعیین برنامه‌ها و فعالیت‌ها با توجه به:

الف) شرایط و امکانات،

ب) استعداهای خاص و تفاوت‌های فردی،

ج) خلاقیت و نوآوری در راستای برنامه درسی

2- تعیین اهداف با تاکید برحیطه‌های یادگیری

3- تعریف عملیاتی فوق‌برنامه براساس روش‌های فعال

معرفی یک شیوه نوین ارزشیابی فعالیت‌های تربیتی:

ملاک های کمی در ارزشیابی فعالیت‌های تربیتی ناکارآمد هستند.

ورود به عرصه ملاک‌های کیفی ناگزیر است.

یکی از روش‌های مفید ارزشیابی«کارنما» است.

استفاده از کارنما ابزاری برای ارزشیابی مستمر است.

کارنما یا کارپوشه:

مجموعه‌ای از کارهای دانش‌آموز که تلاش، پیشرفت‌کار و پیشرفت فعالیت‌های او را نشان می‌دهد.

دانش‌آموز با هدایت معلم و براساس معیارهای از پیش تعیین شده ارزشیابی و در پرونده کارنمای او ضبط می‌شود. کارنما یکی از فنون ارزشیابی مستمر است که آثار یا نتایج برگزیده از عملکرد و نتایج کارکرد و پیشرفت دانش آموز در طی یک دوره معینی را نشان می‌دهد.

دلایل استفاده از کارنما برای ارزشیابی فعالیت تربیتی:

1- مستندسازی کارها، تلاش‌ها و رشد دانش‌آموزان

2- تاکید بر عملکرد عینی- واقعی

3- دسترسی دانش‌آموز به فرصت‌های نظام‌مند برای خودسنجی

4- در درست داشتن شواهدی از تفکر و یادگیری

5- اعتبار بخشی به دیدگاه رشدنگر یادگیری

6- گزینه‌ای برای انفرادی کردن کار دانش‌آموز و مربی

7- ایجاد فرصت برای محبت و بحث با مخاطبان

انواع کارنماها:

1- کارنمای «مورد نما» (برای مستندسازی فعالیت‌ها)

2- کارنمای «رشد یا بالندگی» (برای نشان دادن تغییر در طول زمان)

3- کارنمای «فرایند» (برای مستندسازی فرایند انجام کار)

4- کارنمای «انتقال» (برای ارتباط با معلمان پایه بالاتر، اولیا مشاوران و به عنوان خلاصه وضعیت تحصیلی)

5- کارنمای «شرح حال» (مانند آلبوم‌ها یا مجموعه‌هایی هستند که برای استفاده فرد یادگیرنده به کار می‌روند).

مراحل برنامه‌ریزی واستفاده از کارنما:

1- قصد اولیه از تهیه کارنما و مخاطبان آن را مشخص کنید.

2- بازده‌های مورد انتظار از تدوین کارنما را روشن کنید.

3- کار را با فهرست کوتاهی از بازده‌ها و به صورت متمرکز آغاز کنید.

4- والدین را در جریان طرح‌های مورد نظر برای تهیه کارنما قراردهید.

5- برای نشان دادن الگویی از کارنما، کارنمای شخصی تدوین کنید.

6- برای داوری در مورد محتوای کارنما ملاک تعیین کنید.

7- محتوای کارنما را به بحث بگذارید.

شیوه عمل برای استفاده از کارنما در ارزشیابی دانش‌آموزان:

1- گردآوری یادداشت‌های مربوط به اقدامات یادگیری

2- گردآوری نتایج انواع کارهای روزانه

3- دسته‌بندی انواع اقدامات و نتایج یادگیری یا محصول یادگیری

4- درست کردن پرونده ویژه فعالیت‌های خاص

5- بررسی و تامل درباره اقدامات و نتایج یادگیری

فهرست موضوعات برای طراحی برنامه تربیتی:

1- دفاع

2- انقلاب اسلامی

3- میهن

4- جبهه

5- مشورت

6- شجاعت

7- صلح

8- فداکاری

9- ابراز وجود

10- شهادت

11- روزه

12- نماز

13- تفکر

14- تلاش

15- دوستی

16- خانواده

17- مسئولیت

18- بهداشت

19- محیط زیست

20- مقررات

21- حقوق

22- دعا و نیایش

برخی راهبردهای پیشنهادی در ارائه فعالیت‌ها:

1- تهیه آلبوم عکس

2- تهیه کلکسیون

3- بازی با کاغذ

4- انجام مصاحبه

5- تحقیق

6- رسم نقشه

7- بازدید علمی

8- نقاشی

9- خوشنویسی

10- داستان‌نویسی

11- شعر

12- قصه‌گویی

13- موسیقی

14- نمایش‌نامه نویسی

15- طراحی

16- هنرهای دستی

17- کاریکاتور و طنز

18- عکاسی

19- عروسک گردانی

20- گزارش‌نویسی

21- کتابخوانی

22- پرورش گل

23- روزنامه دیواری

24- تهیه مقاله