الگوی جدید ارزشیابی توصیفی دانش آموزان

مقدمه

طرح ارزشیابی توصیفی مشهور به ارزشیابی کیفی با طرح حذف نمره، تجربه ی نوآورانه ای برخاسته از عمل در مقطع ابتدایی آموزش و پرورش ایران است. این طرح به صورت پیش آزمایش در سال تحصیلی 82-81 اجرا و ارزشیابی شد. معاون آموزش و پرورش عمومی وزارت آموزش و پرورش در اواخر دیماه 1385 گفته اند در سال تحصیلی نزدیک به 1300 کلاس درس در سراسر کشور تحت پوشش طرح ارزشیابی توصیفی یا حذف نمره از کارنامه تحصیلی دانش آموزان قرار گرفته است. بر اساس این طرح در طول سال تحصیلی از طریق ارزیابی مستمر و بدون نمره 20 به عنوان مدرک ارزیابی سنجش تحصیلی دانش آموزان صورت می گیرد. ارزشیابی توصیفی باعث می شود که اضطراب و نگرانی  دانش آموزان از امتحان و کسب نمره 20 کاهش یافته و معلمان و اولیاء که این طرح را اجرا کرده و در جریان آن بوده اند به توسعه ی آموزش های توصیفی و یادگیری مهارت های زندگی گرایش پیدا کرده اند.

الگوی جدید ارزشیابی توصیفی دانش آموزان

مقدمه

طرح ارزشیابی توصیفی مشهور به ارزشیابی کیفی با طرح حذف نمره، تجربه ی نوآورانه ای برخاسته از عمل در مقطع ابتدایی آموزش و پرورش ایران است. این طرح به صورت پیش آزمایش در سال تحصیلی 82-81 اجرا و ارزشیابی شد. معاون آموزش و پرورش عمومی وزارت آموزش و پرورش در اواخر دیماه 1385 گفته اند در سال تحصیلی نزدیک به 1300 کلاس درس در سراسر کشور تحت پوشش طرح ارزشیابی توصیفی یا حذف نمره از کارنامه تحصیلی دانش آموزان قرار گرفته است. بر اساس این طرح در طول سال تحصیلی از طریق ارزیابی مستمر و بدون نمره 20 به عنوان مدرک ارزیابی سنجش تحصیلی دانش آموزان صورت می گیرد. ارزشیابی توصیفی باعث می شود که اضطراب و نگرانی  دانش آموزان از امتحان و کسب نمره 20 کاهش یافته و معلمان و اولیاء که این طرح را اجرا کرده و در جریان آن بوده اند به توسعه ی آموزش های توصیفی و یادگیری مهارت های زندگی گرایش پیدا کرده اند.

* در طول سالیان دراز نمره 20 بسیار مورد احترام و توجه بوده است و معلمان نتایج آزمونها را بر اساس آن به دانش آموزان و والدین باز خورد داده اند

* در طول ارزشیابی توصیفی، کارنامه تحصیلی « گزارش پیشرفت » نام گرفته است. در گزارش پیشرفت توضیحات مفصل تر و عمیق تر به شکل توصیفی در خصوص رشد پیشرفت رشد و پیشرفت دانش آموزان به والدین ارائه می شود.

ارزشیابی تحصیلی، فعالیتی است که معلم در جریان تدریس خود انجام می دهد. این فعالیت، شامل جمع آوری اطلاعات و داوری درباره وضعیت یا دگیری و پیشرفت دانش آموزان است. جمع آوری این اطلاعات از طریق شیوه های مختلف صورت می پذیرد و نیازمند کسب مهارت و دانش کافی در این زمینه است. معلم باید با استفاده از نتایج حاصل از سنجش و ملاحظه اهداف و انتظارت آموزشی درباره وضعیت فرد، داوری کرده، ضعفها و قوتهای دانش آموز را مشخص کند و برای بهبود فعالیتهای یادگیری به او توصیه هایی را ارائه دهد. متاسفانه فر آیند سنجش و ارزشیابی در کشور ما، مطابق عرف، فقط شامل ارزیابی مجموعی یا نهایی است که در پایان دوره آموزشی برای تشخیص پیشرفت تحصیلی و رتبه بندی صورت می گیرد. در این روش تمامی تلاش معلم، دانش آموز، والدین و کل نظام آموزشی معطوف به آزمونهای نهایی و نمره آنهاست و ماحصل همه زحمتها در یک عدد یک یا دو رقمی خلاصه می شود. این نمره، نه تنها ملاک قضاوت و تصمیم گیری در خصوص دانش آموز است، بلکه به نوعی ارزشیابی از عملکرد معلم، مربی، مدیر و والدین و نظام آموزشی، تلقی می شود.  تردیدی نیست که نتایج حاصل از این گونه تصمیم گیری ها دقیق نبوده، ممکن است عواقب ناگواری به همراه داشته باشد  به عبارت دیگر به جای آنکه نظام ارزشیابی و اندازه گیری در خدمت نظام سنجش و آزمون در آمده است و ملاک قضاوت در مورد عملکرد نظام و دانش آموز در یک مقیاس صفر تا بیست خلاصه می شود. دفتر ارزشیابی تحصیلی و تربیتی سابق، با توجه به رویکرد های جدید ارزشیابی، پس از مطالعات فراوان و در پاسخ به رای صادره در جلسه 674 شورای عالی آموزش و پرورش در خصوص تبدیل مقیاس کمی(20-0) به مقیاس کیفی، طرح ارزشیابی توصیفی را ارائه داد. این طرح، الگوی کیفی است که تلاش می کند بر خلاف الگوهای رایج ارزشیابی، به جای کمی نگری از طریق توجه به معیار های برنامه درسی و آموزش توجه کند و توصیفی از وضعیت آنها ارائه و ارزشیابی را در خدمت آموزش و یادگیری قرار دهد.

مهمترین و یژگیهای الگوی ارزشیابی توصیفی عبارت است از:

- توجه به تنوع و تغییر مقیاس سنجش

- توجه به یادگیری دانش آموزان

- توجه به تنوع و تغییر ابزارهای ارزشیابی

- توجه به انتظارات برنامه درسی

- توجه به اهمیت سازگاری اجتماعی در کنار پیشرفت تحصیلی

- توجه به اهمیت بهداشت روانی در فرایند یاددهی – یادگیری

- توجه به حیطه های  مختلف یادگیری این طرح با مد نظر قرار دادن ویژگیهای فوق، همراه با ایجاد تغییرات بنیادی در نظام موجود ارزشیابی تحصیلی تهیه شده. این تغییرات عبارتند از:

تغییر مقیاس فاصله ای(20- 0) به مقیاس ترتیبی(در حد انتظار – نزدیک به انتظار – نیازمند به تلاش بیشتر) در طول سالیان دراز، نمره 20 بسیار مورد احترام و توجه بوده است و معلمان ما نتایج آزمونها را بر اساس آن به دانش آموزان و والدین باز خورد داده اند. که همین امر باعث رقابت نامطلوب شده است. مقیاسهای تربیتی کمتر ایجاد رقابت می کند و مشکلات نمره های کمی را ندارد زیرا با مقیاسهای تربیتی و بازخوردهای توصیفی دانش آموزان، دیگر نگران کسب نمره نیستند. آنها به دنبال شناخت اشتباه خود در فعالیتهای یادگیری هستند. والدین نیز از فرزندان، دیگر نگران کسب نمره نیستند. آنها به دنبال شناخت اشتباه خود در فعالیتهای یادگیری هستند. والدین نیز از فرزندانشان نمره نمی خواهند و به جای اینکه از آنها بپرسند امروز چند گرفته ای؟ تغییر مقیاس فاصله ای به مقیاس ترتیبی، یعنی حذف یکی از عوامل استرس آور در کلاس درس.

تغییر تاکید از ارزشیابی پایانی به ارزشیابی تکوینی  

در نظام آموزشی سنتی رایج در کشور ما، معلمان سعی می کردند از طریق ارزشیابی پایانی، نتایج یادگیری دانش آموزان را به شکل نمره گزارش دهند و توجهی به چگونگی یادگیری دانش آموزان را به شکل نمره گزارش دهند و توجهی به چگونگی یادگیری و بهبود آن نداشتند  در ارزشیابی توصیفی معلم، ارزشیابی را در خدمت آموزش قرار می دهد؛ به عبارت دیگر تلاش می کند که ارزشیابیهای او به یادگیری بهتر منجر شود. به همین دلیل در فرآیند یادگیری ضعفها و قوتهای یادگیری دانش آموزان برای بر طرف کردن و بهبود بخشیدن بررسی می شود. تنوع بخشی به ابزارهای جمع آوری اطلاعات در شیوه سنتی رایج، اطلاعات عمدتا از طریق آزمونهای عداد– کاغذی(امتحان) و پرسشها ی کلاسی جمع آوری می شد. اما در طرح ارزشیابی توصیفی، ابزارها جمع آوری متنوع شده اند و علاوه بر آزمونهای عدادکاغذی و پرسشها ی کلاسی، ابزارهای دیگری مانند پوشه کار، روشهای ثبت مشاهده، تکالیف درسی و آزمونهای عملکردی نیز مورد استفاده قرا می گیرد.

اساس کار در تنوع بخشی به ابزارهای گرد آوری اطلاعات از وضعیت یادگیری دانش آموزان، واقعی تر کردن اطلاعات است که همان مشاهده کودک در هنگام فعالیت و بررسی آثار و محصولات یادگیری است.

تغییر در ساختار کارنامه  

در طرح ارزشیابی توصیفی کارنامه تحصیلی «گزارش پیشرفت» نام گرفته است. در گزارش پیشرفت توضیحات مفصل تر و عمیق تر به شکل توصیفی در خصوص رشد و پیشرفت دانش آموزان به والدین ارائه می شود. همچنین در این گزارش تنها به وضعیت درسی صرف توجه نمی شود، بلکه به ابعاد عاطفی، جسمانی و اجتماعی دانش آموز نیز توجه شده است. توصیه های ارائه شده در این گزارش نیز باعث می شود والدین دریابند که کودکشان احتمالا در چه بخش از انتظارات آموزشی، مشکلات دارد و برای بهبود عملکرد تحصیلی فرزندشان چه باید بکنند.

تغییر در مرجع تصمیم گیرنده درباره ارتقاء دانش آموز

در  نظام سنتی ارزشیابی تحصیلی، تصمیم گیری درباره ارتقاء دانش آموز  به نمره های پایانی او بستگی دارد. در این نظام طبق شرایطی که از پیش تعیین شده است و بر اساس نمره های کسب شده مشخص می شود که آیا دانش آموزمی تواند به پایه بالاتر ارتقاء یابد، یا اینکه باید تکرار پایه نماید. این تصمیم گیری راحتی در سالها ی اخیر مشخص می کرد که فردی اجازه ارتقاءدارد یا خیر! در الگوی ارزشیابی توصیفی به دلیل اینکه اطلاعات جمع آوری شده متنوع و شامل داده ها و تصمیم های آموزشی مبتنی بر آن، از جمله تصمیم گیری درباره ارتقاء یا عدم ارتقاء دانش آموز ان به عهده معلم و شورای مدرسه است. در این الگو ی ارزشیابی، به معلم اختیار تصمیم گیری تفویض می شود؛ زیرا وی لایق ترین فردی است که می تواند درباره دانش آموز تصمیم بگیرد.  

نتیجه گیری 

برای انجام اصلاحات در نظام آموزش و پرورش نمی توان آن را متوقف کرد. متاسفانه ارزشیابی به عنوان یکی از عناصر این نظام از جایگاه خود خارج شده و بقیه عناصر را به صورت غیر کارکردی تحت تاثیر قرار داده است. برای اصلاح نظام آموزشی در جریان اجرا باید « مداخله موثر کارکردی » کرد. اما چنانچه مداخله صرفا در یک عنصر مثلا ارزسیابی خلاصه شود و همزمان به سایر عناصر برنامه ی درسی نظیر هدف ها و محتوا و روش های یادگیری توجه نگردد و یا صرفا از منظر ارزشیابی به این عناصر توجه کرد. اگر این مداخله موثر خواهد بود، اما تاثیر آن را نمی توان الزاما در جهت کارکردی تر شدن نظام آموزشی دانست. ما اگر صادق باشیم باید تمام توان و آبروی خود را صرف اصلاح برنامه ی درسی به صورتی سیستماتیک کنیم.

منابع و ماخذ:

1- راهنمای ارزشیابی توصیفی(محمد حسینی، 1385)

2- راهنمای ارزشیابی توصیفی در آموزش و پرورش (یحیی کاظمی، 1381)

3- ارزشیابی تحصیلی(حسن پاشا شریفی، 1381)

4- همایش  ارزشیابی توصیفی(مهدی محمود مهر، 1382)

5- ارزشیابی مقاطع تحصیلی(بهرام محمدیان، 1385)

6- استفاده از مجلات رشد(1386)

تهیه کننده: رسول نریمان زاده، مربی کانون علامه طباطبایی پارس آباد